Historia Sołectwa Wożuczyn

Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1409 roku. Wówczas erygowano tu kościół oraz parafię łacińską. W roku 1415 występował Jakub z Wożuczyna, a w 1439 Jan z Wożuczyna. W roku 1449 notowany był Piotr z Wożuczyna, który zabezpieczył 4 kopy groszy praskich Wawrzyńcowi z Komarowa. Źródła wymieniają w 1469 roku Grzegorza z Wożuczyna. W roku 1472 właścicielem Wożuczyna i Siemierza był Wożuczyński. Łącznie liczyły 4 łany użytków, karczmę oraz młyn. W okresie od 1482 do 1492 roku właścicielem Wożuczyna był Jakub Wożuczyński, następnie w latach 1493-94 jego brat, Tomasz z Wożuczyna, a według źródeł w 1502 roku wieś należała do Mikołaja Wożuczyńskiego.

 W rejestrze poborowym z 1531 roku zanotowano, że we wsi było jedynie 1 i ½ łana użytków, a także młyn o 1 kole. W 1578 roku Jakub Wożuczyński miał w miejscowości już 5 i ¼ łana użytków, 2 zagrodników z ziemią, 2 rzemieślników i 4 komorników. W roku 1595 sędzia trybunału bełskiego Jakub Wożuczyński sfinansował budowę nowego drewnianego kościoła we wsi w miejscu poprzedniego spalonego przez Tatarów. W roku 1661 proboszczem w Wożuczynie był dziekan grabowiecki ks. Jakub Skwarski. W roku 1632 Wożuczyn należał do Jerzego Wożuczyńskiego. Jego syn Jan w 1634 roku studiował na Akademii Zamojskiej. Drugi syn Jerzego Wożuczyńskiego Hiacynt (zm. 1655) w 1644 roku zostął po ojcu łowczym bełskim. W roku 1675 miejscowość była własnością Jana Konstantego Wożuczyńskiego, był to zapewne syn Jerzego. W roku 1686 starosta koryncki Jerzy Łęski, który najprawdopodobniej był dziedzicem Wożuczyna, dokonał odbudowy wożuczyńskiego kościoła.

 Pierwszy drewniany kościół w Wożuczynie został zbudowany najprawdopodobniej w 1409 roku z fundacji Jana Wożuczyńskiego. Został on spalony przez Tatarów. Następny został wzniesiony przez Jakuba Wożuczyńskiego w 1595 roku, jednak już w 1648 roku został spalony przez Kozaków. Kolejny kościół zbudował Jacek Wożuczyński. Była to drewniana świątynia z murowanym prezbiterium. Przetrwał on zaledwie do 1684 roku. Już dwa lata później w miejscu starego wybudowano nowy kościół z zachowaniem części murowanej. Jego fundatorem był Jan Łęski, który wzniósł murowaną nawę oraz dwie murowane kaplice boczne. Współczesny kościół został wzniesiony w latach 1742-1750 z pieniędzy Wilhelma Miera, kasztelana slońskiego, generała gwardii koronnej, szambelana Augusta III. 20 listopada 1831 roku w miejscowym kościele miał miejsce ślub Apolonii Tremblińskiej i Antoniego Głowackiego, rodziców pisarza Bolesława Prusa (Aleksandra Głowackiego). Pierwsze cmentarze były lokowane wokół kościołów. Na początku XIX wieku cmentarz został przeniesiony poza zabudowę miejscowości. Najstarszy zachowany nagrobek pochodzi z 1850 roku. Cmentarz został wytyczony obok, istniejącej do dziś, figury przydrożnej z połowy XVII wieku. Jej fundatorem był najprawdopodobniej poseł bełski Jakub Wożuczyński. Owa figura jest latarnią zmarłych, zbudowaną z cegły, otynkowana, w formie kolumny na niskim czworobocznym postumencie. Na szczycie kolumny znajduje się ogzymsowana latarnia z prostokątnymi i półkoliście zamkniętymi wnękami. Pod latarnią umiejscowiono fryz konsolowy z uskrzydlonymi główkami aniołków, tarczę z herbem Wożuczyńskich – Godzięba i literami "C W L B". Latarnię nakrywa daszek stożkowy z żelaznym krzyżem. W miejscowej nekropolii znajdują się dwa zbiorowe groby polskich żołnierzy, którzy ponieśli śmierć walcząc w okolicy Wożuczyna w dniach 21-23 września 1939 roku. Obecnie cmentarz ma kształt wieloboku, a jego powierzchnia wynosi 1,72 ha.

 W pierwszych latach XVIII wieku w posiadanie wsi wszedł Stanisław Jan Wilhorski. W połowie lat 30-tych XVIII wieku sprzedał on wieś Wilhelmowi Mierowi. Dokonał on rozbudowy miejscowego zamku w duchu baroku czyniąc zeń okazałą rezydencję. Żoną Miera była Barbara Geschau, która urodziła mu dwóch synów: Jana i Józefa. Po śmierci Wilhelma Miera w 1758 roku majątek przypadł jego synowi Janowi, staroście wilkowskiemu, ożenionemu z Marią z Tarnowskich. Jan Mier zmarł w 1790 roku, a Wożuczyn i Komarów odziedziczył jeden z jego synów – Feliks (1776-1857). Był on ożeniony z córką stryja Józefa – Agnieszką, która w posagu wniosła znaczną część majątku Mierów. Feliks Mier nie interesował się zbytnio tutejszym majątkiem, a większość życia spędził na dworze w Wiedniu. W roku 1800 majątek składający się z Czartowczyka, Wożuczyna, Siemierza i Źwiartowczyka na publicznej aukcji kupił sędzia Jan Karczewski (zm. 1813), ożeniony z Salomeą z Juskiewiczów. Prawdopodobnie juz po śmierci Jana Karczewskiego, ale jeszcze w pierwszej połowie XIX wieku dobra Wożuczyńskie trafił w ręce Antoniny z Karczewskich i Jana Wapińskich. W latach 1823-29 z ramienia Wapińskich wójtem gminy Wożuczyn był późniejszy burmistrz Grabowca Konstanty Sokólski. Córka Wapińskich – Ubolda (1805-1836) poślubiła Jana Wyżgę w 1829 roku i wniosła z posagiem Wożuczyn. Po Janie Wyżdże majątek przypadł jego synom: Marcelemu i Władysławowi. W któtkim czasie cały majątek trafił w ręce Marcelego (1830-1894), ożenionego z Teresą Wojciechowską. Po śmierci Marcelego Wożuczyn dostał w spadku jego syn Tomasz, którego pierwszą żoną była Maria Romerówna, a drugą Malczewska. Tomasz miał jednego syna, który zmarł bezdzietnie w 1937 roku oraz córki: Wandę i Annę Gierlicz.

 Według źródeł w 1666 roku istniał w Wożuczynie zamek murowany bastejowy, wzniesiony najprawdopodobniej jeszcze w XVI wieku przez Wozuczyńskich. W 1666 roku zamek spłonął, a podniesiono go z ruin dopiero w XVIII wieku. W spisie z 1827 roku zapisano, że miejscowość należała do powiatu tomaszowskiego i parafii Wożuczyn. Było w niej wówczas 103 domy i 549 mieszkańców. W końcu XIX wieku w Wożuczynie był murowany kościół parafialny, szkoła początkowa, dom przytułku dla starców, sąd gminny, gorzelnia i młyn. Wieś liczyła wówczas 81 domów i 570 mieszkańców, z czego 156 było prawosławnymi a 18 Żydami. W folwarku było 1756 mórg, w tym 902 morgi ziemi ornej, 168 mórg łąk, 15 mórg pastwisk, 540 mórg lasu, 42 morgi przestrzeni spornej (serwitutów) oraz 89 mórg nieużutków. Na terenie folwarku znajdowało się 17 budynków murowanych i 28 drewnianych. W pierwszym ćwierćwieczu XX wieku powstał w Wożuczynie drewniany młyn motorowy a także cukrownia (na gruntach Michalowa). Cukrownie zbudowano z inicjatywy ziemian: Tomasza Wyżgi z Wożuczyna, Stanisława Kowerskiego z Duba oraz Aleksandra Szeptyckiego z Łaszczowa. Spółkę akcyjną zawiązano około 1910-11 roku, a wznoszenie budynków zaczęto w 1912 roku. Zbudowano je według projektu Tadeusza Zielińskiego 1883-1925), architekta warszawskiego i lwowskiego. Pierwszy cukier wyprodukowano w niej w 1913 roku. Razem z cukrownią zbudowano linię kolejki wąskotorowej z Łaszczowa przez Grodysławice do Wożuczyna. W pobliżu cukrowni rozpoczęto wznoszenie osiedla robotniczego, którego budowę przerwała I wojna światowa. W czasie walk w sierpniu i wrześniu 1914 roku część cukrowni uległa spaleniu, jednak jeszcze w tym samym roku została odbudowana a jej działalność wznowiona.

 W wyniku działań I wojny światowej wożuczyński pałac oraz jego wyposażenie uległy zniszczeniu. W owym czasie właścicielem wsi był Tomasz Wyżga. Ostatnimi właścicielkami Wożuczyna były jego córki: Wanda 1-voto Sękowska, 2-voto Woyciechowska oraz Anna, której mężem był Jan Gerlicz. Po roku 1920 zbudowano tu drewniany dworek, zniszczony w czasie II wojny światowej. Także wożuczyński folwark został odbudowany po zniszczeniach I wojny światowej. Budynki folwarku zostały zaprojektowane w 1923 roku przez Tadeusza Zielińskiego – autora projektu cukrowni.

 W spisie z 1921 roku zanotowano, że we wsi było wówczas 117 domów i 699 mieszkańców, z czego 4 było Ukraińcami a 11 Żydami. Miejcowy folwark liczył 15 domów (1 niezamieszkały) oraz 304 mieszkańców, z czego 79 było Ukraińcami. Natomiast w osadzie fabrycznej znajdowało się 79 domów i 217 mieszkańców, w tym 58 Ukraińców. Prace budowlane przy osiedlu robotniczym zostały wznowione w 1922 roku. Wtedy też zaczęto realizować założenia parkowe na osiedlu. Pierwsze drzewa zostały tam posadzone przez wożuczyńskich ogrodników: Leona Misiewicza oraz Wincentego Serwa. W roku 1929 w Wożuczynie była cegielnia należąca do J. Wyżgi, zakład mleczarski J. Gałkowskiego oraz młyn w dzierżawie Toważystwa Akcyjnego "Wożuczyn". W roku 1931 w wyniku uderzenia pioruna spłonęła połowa zabudowy wsi.

 Dnia 23 września 1939 roku na terenie cukrowni dowódca Frontu Północnego – gen. Dąb-Biernacki rozwiązał podległy mu związek operacyjny nakazując oddziałom samodzielne działanie, a sam uciekł z kraju na Węgry. W roku 1942 Niemcy dokonali lysiedlenia Wożuczyna.

 W roku 2002 w Wożuczynie oraz w Cukrowni Wożuczyn mieszkało łącznie 1657 mieszkańców.